Kolik Terim

Kolik terimin anlamı , bağırsak sancısı veya karın rahatsızlığıdır. Pek zor olmayan geçici sancıdan , hayatını tehlikeye atan hata ölümcül olabilecek durumlara kadar dereceleri mevcuttur . Atların Kolik durumlarda ki derdi şudur,sancının başlangıcında , hafif ve ölümcül durumları birbirinden zor ayırt edilebilir. O yüzden her türlü karın sancısı baştan ciddiye alınmalıdır.

Atın bağırsak sisteminde bir gezinti

Atın bağırsaklarında bir gezinti bizi neden bu kadar değişik Kolik çeşitler mevcut olduğunu anlamakta yardımcı olur . Atın bağırsakları canlıların çoğuna benzer ama bir çok uzmanlaşmış bölgelerdeki farklılıkları Kolik riskini artırmaktadır . Bu bölgeler makale içerisinde bir yıldız ile işaretlenmiştir(*). Yemek çiğnendikten sonra, yemek borusundan (esophagus) aşağı mideye girer . At ebadına göre çok küçük bir mideye sahiptir ( 8-15lt ).Bu tabi ki doğal ortamda sürekli otlayan bir hayvan için çok iyi bir tasarımdır . Bir süre sindirdikten sonra yemeği ince bağırsağına geçer . Bağırsak sisteminin bu bölümü yaklaşık 22m uzunluğunda, 7 – 10 cm çapındadır ve aşağı yukarı 40 -50lt dolum kapasitesine sahiptir .

İnce bağırsağın algıladığı maddeler şunlardır :

• Proteinler
• Yağ
• A,D,E,K, Vitaminleri ve Kalsiyum
• İz Mineraller
  
  

İnce Bağırsağın büyük bir bölümü perdeye benzeyen bir doku üzerine asılmış bulunmaktadır (mesanteriyum). Bu doku karnının ortasında , omurgaların altında tek bir noktaya bağlıdır . İnce bağırsak ; sanki ince, üst tarafı toplanmış bir ağa asılmış ,fazla uzun bir sosise benzemektedir . İnce ve kalın bağırsağın birleştiği noktada* 1m den fazla uzun ve 25 – 30lt dolum kapasiteli bir kör bağırsak mevcuttur . Bunun ismi caecum (atın apandis versiyonudur ). İnce bağırsaktan gelen yemek ,kalın bağırsağa girmeden önce caecuma girer.

Kalın bağırsak :

• Fiberleri sindirir
• Vitamin B üretmektedir
• Fosfor sindirir
• Su sindirir

Caecum ve kalın bağırsak atın fermantasyon odasını teşkil etmektedir. Onların sayesinde At, ot ve kaba yemlerdeki birleşik karbonhidratları çözdürüp sindirebilmektedir. 3 -4m uzunluğu olan , uzunluğunun büyük bir bölümünde 20 – 25cm çapı ile ve 50 litreden fazla dolum kapasitesiyle kalın bağırsağı karnının büyük bir bölümü doldurmaktadır. Bu hantal ve geniş yapının sadece iki noktada* vücuda bağlı olması şaşırtıcıdır. Başlangıçta (ince bağırsağın ve caecumu birleştiği noktada ) ve sonunda ( anüse giden ince ve dar * olan kolona bağlı olan noktada ) sadece iki noktaya bağlı kalın bağırsak, düzenli üst üste istiflenmiş iki U halinde karnında durmaktadır . Bu düzenlemenin sayesinde yemeği,kalın bağırsakta birkaç 180 derecelik dönüşler *yapmak zorundadır .

Genel Kolik çeşitleri :

Sıkışma Kolik:

Bağırsak sıkı bir yemek kütlesi ile tıkanmış olursa kullanılır. Bu sıkışmalar,genelinde kalın bağırsağın boğumlarında meydana gelir . Bu çok sık rastlanan bir Kolik türüdür. Uygun tedavi ile genellikle çabuk geçer. Her nasıl olursa da, sıkışma Kolik daha zor bir Kolikin işareti olabilmektedir. ( yanlış beslenme, alışılmamış besinler, kabaran yemler, az öğün çok yem, susuzluk,stres,ot yerine saman vs.)

Gaz Kolik:

Genelinde bağırsak ve/veya caecum da gaz oluşabilir. Gaz bağırsağını genişlettirerek, sancıya neden olur. Gaz kolikler genelinde uygun tedavi ile çabuk iyileşmektedir ama bunun altında daha başka problemlerin yatmadığına emin olmak şarttır. ( mesela yanlış beslenme, iltihap,stres vs.)

Spazmik Kolik :

Bazı Kolikler bağırsağın normalinden fazla kasılmasından meydana gelmektedir. Normal olmayan kasılma, bağırsakların acıtacak biçimde kasılmasına sebep olur. Bu tür vakalar tedaviye çoğunlukla iyi cevap vermektedir. (Susuzluk, fazla yem, hareket yetersizliği vs.)

Dolanmış bağırsak ,Bağırsak düğümlenmesi (bağırsak kendi etrafında kısmen dönmüş ):

Dolanmış bağırsak vakalarında, bağırsağın bir kısmı karnında normal olmayan bir yere gelmiştir. Bunun anlamı şudur, bağırsağın bir kısmı kendi etrafında dolanmıştır. İnce bağırsağın asılma biçimi (mesane ağı ) ve kalın bağırsağın sadece iki yerde sabitlenmiş olması, atların bu tür koliklere müsait olmasının nedenidir. İstisnaların haricinde bu tür dolanmalar bağırsak geçidini tamamen kapatmaktadır ve atı yaşatmak maksadı ile acil durum ameliyatını kaçınılmaz kılmaktadır.

İlk önce bağırsak dolanması daha masum koliklere benzeyebilir. O yüzden her Kolik vakada işini ciddiye alması gereklidir ve ilk belirtilerde Veteriner hekimin tavsiyesi aranmalıdır.(yetersiz kaba yem, stres, düzensiz beslenme, öğünler arasında fazla boşluk olması » (yarış atları mesela ) vs. vs. vs. )

Enteritis/colitis:

Bazı koliklerin nedeni ince (Enteritis) veya kalın (colitis) bağırsağın yanmasından ibarettir. Bunlar çok ciddiye alınması gereken olaylardır ve hemen Veteriner hekimin müdahalesini gerektirir.( enfeksiyon sonucu, yanlış besinler, ilaçlar nedeniyle, bağırsak düğümlemesinden sonraki etken vs. )

Bağırsak yırtılması :

Yanlışlıkla atın birisi fazla yem yada daha kötüsü ıslatıldığında şişen bir madde yemiş ise; ( kuru şeker pancar veya şeker pancar posası gibi ) atın midesi şişebilir. Bu durumda atın kusma imkanına sahip olmaması ve midesinin küçük olması dolayısıyla,midenin patlaması ve atın ölümü ile sonuçlanabilmektedir. Atınızın fazla yem yediğinden şüphe ediyorsanız veteriner hekim ile hemen irtibata geçerseniz iyi olur.(ani yem değişikler,öğünde 100kg canlı ağırlığına 500gr den fazla yem verilmesi, susuzluk ve kaba yem vs. vs. vs.)

Bilinmeyen Kolikler

Birçok vakada sancıların nedenini tespit etmek mümkün değildir.Olguların doğrultusuna müdahale ve durumunun dikkatlice izlenmesi genellikle problemin çözümü ile sonuçlanır.

Kolik belirtileri şunlar :

Kolik belirtileri,gözden kaçırılacak kadar hafif veya çok ağır sancılar olabilmektedir.Genelde görülen belirtileri şunlardır:

• yere yatmak
• Normalinden fazla yatıp kalmak
• Yere uzanmış olması ve bunları sık sık tekrarlaması
• Sıkça sidiğini bırakacakmış gibi durmak
• Sıkça karnına doğru bakmak
• Üst dudağı kıvırmak
• Sıkça eşelenmek
• Ayağı ile karnına vurmak
• Sıkça yuvarlanmak

Ne yapılabilir ?

Kolik belirtilerinin ağırlığına göre ne yapılması gerektiği belli olur.At çok saldırgan tavırlar sergilediğinde Veteriner hekimin hemen çağırılması şarttır.Ağır sancılar genellikle saldırgan davranışların sergilenmesinin nedenidir.Bu durumlarda hızlı hareket etmek önemlidir.

Yine de bazı atlar hafif koliklerde daha saldırgan tavırlar sergilemektedir ve atların arasında aynı Kolik olsa dahi tepkileri farklı olabilmektedir.Ağrı belirtileri çok ağır değilse,Veteriner hekimi çağırmadan önce atınızın durumu ve davranışlarını gözetlemek için birkaç dakika ayırtmanız mümkündür.

• Mümkünse atın nabzı,Vücut sıcaklığını ve nefes alış veriş sıklığını denetleyin
• Son günlerde iştahı nasıldı hatırlamaya çalışın
• ne kadar çok ve ne sıklıkta dışkısını bıraktığını hatırlamaya çalışın
• Su içmesi normal mıydı?
• Diş etlerinin rengi normal mı?
• son 24 saat içerisinde atın olağan dışı yemlere ulaşabilme imkanına sahip miydi? (bitkiler buna dahil )
• Herhangi bir ilaç verilmiş miydi?
• Güncel hayatında değişiklikler olmuş muydu?

Şimdi Veteriner hekimi arayabilirsiniz.Hekim gelinceye kadar,bütün yem maddelerini attan uzaklaştırmanız gereklidir.Altlığını kemirirse,bunu önlemek için çare bulmanız gereklidir.Ata sancısını unutturmak için onu yürütmekte fayda vardır gene de yorulacak kadar olmaması gerekir.At yerde yuvarlanmak istiyorsa bunu pek önleyemezsiniz.İmkanınız varsa,at yuvarlandığında kendini incitmeyecek bir yere götürün.Bunun için kendinizi tehlikeye atmayın. Veteriner hekim sizi başka bir şey söylemiyorsa,Veteriner hekim gelinceye kadar ata herhangi bir ilaç vermeyin.

Koliği önlemek

Bir at iseniz,Kolik hayatınızın talihsiz olaylarından biri olarak kabul etmeniz gerekir.Her sene atların % 10'nu Kolik yaşamaktadır.Kolik riskini azaltacak zannedilen bazı yöntemler aşağı da sıralanmıştır.Yüksek risk sınıfında olan atlar,mesela yoğun çalışmada olan ahırda barınan atlar veya iyi antrenman edilmiş, yaralanmış atları dikkatlice izlemeniz gerekmektedir.

• Mümkün olduğu kadar çok dışarı salın
• Düzenli beslenmesini sağlayın
• Her zaman atın temiz suya ulaşabilmesini sağlayın
• Sindirilebilen Enerjinin %60'ını kaba yemle sağlayın(kuru Ot 100kg at yakllaşık 1.2 - 1.5 kg ot)
• fazla yem vermeyin (öğünde 100kg canlı ağırlığına en çok 500gr yem)
• çürümüş kaba yemleri ve şüpheli yemleri vermeyin
• Yemden önce kaba yem (ot)ve su verin)
• Otlakların fazla aşınmasına izin vermeyin(Ot yoksa otlakta değildir.Az ot çok toz,bağırsak düğümlemesine yol açabilir)
• Günün her saatinde ata kaba yem (kuru ot) sağlayın)
• antrenmandan sonra nefesi düzelmeden ata ne su ne de yem verin(yaklaşık 35 nefes/dakikada)
• Ata uygun bir antrenman programı sağlayın (ham beygir 100km koşmaz)
• Yemlemede (miktarı,çeşidi ),antrenmanda ve genel uğraştaki değişikleri, aşamalı ve yavaş yavaş gerçekleştirmelisiniz.
• Düzenli bir Parazit kontrol programı uygulayın ve denetleyin

Risk Faktörleri

Biraz sonra listelenen bilgiler,sağlıklı atlar üzerinde yürütülmüş,Kolik risk faktörlerini anlayabilmek için yürütülen bir araştırmadan alınmıştır.Risk faktörlerini anlamak güncel hayatındaki Kolik problemleri önlemekte yardımcı olabilmektedir. Marion DuPont Scott Equine Medical Center da Profesör ve hekim olarak çalışan Dr. Nathaniel White II tarafından yapılan araştırmada,Virginia ve Maryland da bulunan 20 veya fazla at sahibi çiftliklerde 1443 at gözetlenmiştir. Çiftlikler bir yıl boyunca inceledikten sonra 100 değişik nedeni olabilecek faktörlerin arasından bir şema tespit etmek için incelendi. Risk faktörlerin veri tabanı çiftliğin geçmişi,atın yaşı,cinsiyeti,Cinsi,kullanımı,yemleme,parazit yükü,hava şartları,günlük olaylar ve yönetimsel uygulamalara dayanmaktaydı.

Orijinal makale Janet Douglas, M.Sc., Ph.D. Equine Research Centre Guelph, Ontario, Canada ve Avustralya dan werribee Equine centre den PDF olarak kayıt edebilirsiniz

“Kırmızı yazılı olan bölümler orijinal makaleye ait değildir ve benim şahsı fikirlerimdir“
Çeviri: M.Peters ,editör: aydın karabulak