Byerley Türk’ün Soyu "Sir Archy"

Yeni Dünya Yeni Bir Şans:

1780 yılında koşulan İlk Epson Derbiyi kazanan Diomed yarış yaşamının sonlarına doğru başlangıçtaki parıltılı günlerinden uzaklaşmıştı. 1784 yılında haraya alınan şampiyon Diomed’in hara yaşantısı da İngiltere’deki atçıların beklentilerden oldukça uzaktı… 1798 yılında 21 yaşındayken bir Amerikalı olan Kolonel John Hoomes tarafından satın alınıp Amerika’ya getirilen Diomed, bu ülkenin Virginia eyaletinde hara kariyerini sürdürmüştür. İngiltere’deki hara kariyerinin kötü ününe rağmen John Tayloe, Diomed’e birkaç kısrağını çekmiş ve aldığı yavrulardan memnun kalmıştır. Gözden düşmüş Şampiyon geldiği “Yeni Dünya”da bulduğu bu yeni şansı iyi değerlendiriyor… Bundan sonra Diomed, Amerikan yarışçılığında iz bırakacak birçok önemli ismi vererek İngiltere’deki kötü hara kariyerinin izlerini silmeyi başarmıştır. 21 yaşında başladığı Amerika hara macerasında Haynie’s Marie, Ball’s Florizel, Potomac, Duroc gibi isimleri veren aygırın yavrularının en ünlüsü olan Sir Archy, aygırın 27 yaşında yaptığı aşımlardan doğmuştur… Amerikan Thoroughbred tarihinde en önemli etkiyi gösteren at olarak lanse edilen Sr Archy, Amerikan yarış ve yetiştiriciliğinin efsane isimleri arasında en önemli yerlerden birine sahip olmuş ve Byerley Türk’ün soyunun bayrağını Atlantik’in diğer tarafında en yükseğe çıkaran isim olmuştur…

John Tayloe’nin Diomed’e çektiği kısraklardan biri de Castianira’ydı… Mr. Popham’ın yetiştirdiği İngiltere menşeli kısrak 1799 yılında John Tayloe tarafından Amerika’ya ithal edilip Virginia’ya getirilmişti… 13 No’lu familyaya mensup kısrağın 1805 yılında doğurduğu Sir Archy, onun ikinci yavrusu olarak kayıtlara geçti. Castianira’nın babası ünlü King Herod’un torunu Rockingham’dı. Bu da Sir Archy’nin baba hattının olduğu gibi kısrak baba hattının da Byerley Türk soyundan geldiğini gösteriyor. Büyük aygır Herod üzerine 3X4 akraba olan Sir Archy’nin bu akrabalığın etkisi olarak büyük bir genetik miras devraldığı ortadadır…

Kahramanların Kahramanı: Sir Archy

Hero Of Heroes lakabıyla ünlenen Sir Archy’nin gerçek ismi Robert Burns’tur. John Tayloe safkanın adını, tayda yarı yarıya hissesi olan arkadaşı Kaptan Archibald Randolph’un onuruna Sir Archy olarak değiştirmiş ve safkan bu ismi ile tarihe mal olmuştur.

Yarış yaşamı boyunca 7 kez start alabilen Sir Archy daha sonralarını ona meydan okuyacak rakip bulunamadığı için sahalara veda edip haranın yolunu tutmuştur. Üç yaşında start aldığı koşularda kazanma başarısı göstermeyen Sir Archy, hem geçirdiği bazı enfeksiyonlar hem de uzun mesafeli koşularda start alıyor olmasından dolayı 4 yaşına geldiğinde gerçek kimliğini bulmuştur. Yarış yaşamının üçüncü startında maidena veda eden safkan, 1809 yılında 4 yaşındayken Post Stakes, Jokey Club Purse at Fairfield, Jokey Club Purse at Petersburg koşularını kazandıktan sonra yarış kariyerinin son koşusunda 7.53 bitiriş derecesi ile 4 millik yarışların rekorunu kırmıştır…

Col. John Tayloe ve Kaptan Archibald Randolph’un yetiştiricisi oldukları Sir Archy kısa yarış yaşamı boyunca birkaç kez el değiştirmiş. Önceleri Ralph Wolrmely adına koşan safkanı 3 yaşındayken Col. William R. Johnson satın almış. Yarış yaşamını boyunca bu isim adına koşan Sir Archy, haranın yolunu tuttuğunda ise General William R. Davie tarafından 5000 dolara satın alınmıştır.

Gördüğüm En İyi At…

At yarışlarının Napolyon’u olarak adlandırılan ve bir zamanlar Sir Archy’nin sahibi olan William Ransom Johnson safkanı “Gördüğüm en iyi at” olarak anlatmıştır. Sir Archy, kendine rakip olabilecek bir at olmadığından erken yaşta haraya alındı ve bu onun şöhretinin yayılmasını sağlayan bir başka önemli nokta oldu. 1810-1833 yılları arasındaki hara yaşantısında, sahadaki gibi başarılı olan Sir Archy için 19. Yüzyıl Amerika’sında “her iyi atın pedigrisinde mutlaka Sir Archy kanı vardır” söylemi yer etmişti. Amerikan Thoroughbred yetiştiriciliğinin en önemli kilometre taşlarının başında gelen Sir Archy için Amerika’nın Godolphin’i benzetmesi de kullanılmış olup safkanın eşkal olarak bu atla benzerliği dile getirilmiştir…

Sir Archy, zamanının üst düzey atlarından bir olan oğlu Timoleon ve onun oğlu Boston vasıtası ile Amerika yetiştiriciliğindeki pedigrilerde yer etmeye başlıyor. Çünkü bu soy bir sonraki kuşakta ünlü Lexington’u veriyor. Sir Archy üzerine 3X4 akraba olan Lexington Amerika’da 16 kez lider aygır olmuş bir isim. Kentucky Derbi galiplerinde bu aygırın baba ya da kısrak babası soyu olarak önemli etkisi bulunmakta… Sir Arcy’nin diğer başarılı yavruları içinde Bertrand, Sir Charles, Sumpter, Stockholder, Lady Lightfoot, Reality, Henry, Sally Hope, Flirtilla gibi isimler ilk akla gelenler… Sir Charles, çok başarılı yarış yaşamı yanında Amerika’da beş kez lider aygır olarak da Sir Archy kanının pedigrilerde yayılmasında önemli rol oynayan isimlerden bir diğeri oluyor.

23 yıl süren hara kariyeri sonrasında 7 Haziran 1833’de oğlu Sir Charles ile aynı gün ama farklı haralarda hayata veda etmiş olmaları da Sir Archy’nin yaşamının enteresan kesitlerinden biri olarak tarihe geçiyor…

Gözden düşmüş bir aygır olarak ilerleyen yaşında Atlantik’in diğer tarafında giden ilk Derbi galibi şampiyon Diomed, oğlu Sir Arcihe ile bu kıtada Thoroughbred ırkının gelişiminde önemli rol oynayan isimler olmuşlardır. Böylece Avrupa’dan sonra Amerika yetiştiriciliğinin temellerine de Byerley Türk’ün silinmeyecek izleri kazınmış oluyordu…

Not: Sir Archy bu başarısı sonrasında gelen ünü ile 1955 yılında Hall Of Fame seçilerek Amerikan Yarışçılığı Ulusal Müzesindeki yerini almıştır… 1958 yılında Kuzey Carolina Üniversitesi yayınları tarafından yayınlanan “ The Life And Times Of Sir Archie: The Story Of American’s Greatest Thoroughbred” isimli kitapta Sir Archy’nin yaşamı literatüre geçmiştir…

Erhan GÖKBAYRAK