1. Antrenman fizyolojisi basitçe atın antrenmana verilmiş vücutsal tepkinin incelenmesinin anlama gelir. Atın iskelet - kas yapısı, kan, kan dolaşımı ve kalp akciğer sistemi buna dahil.

2. Antrenmanın , metabolizma da yaratığı uzmanlığı çok önemli bir düşüncedir. Basit kelimelerle ifade edildiğinde bu düşünce şunu ifade etmektedir: Hızlı bir koşucu olmak istiyorsanız, hızlı koşarak antrenman yapmak zorundasın veya uzun mesafe yüzücü olmak istiyorsanız, uzun mesafeler yüzerek antrenman yapmak zorundasın. Uzun mesafeler yüzerek hızlı bir koşucu olamasın ve hızlı koşarak uzun mesafe yüzücü olmasını imkan yoktur. Bu çok basit görünürsüde sonuçları oldukça derin. Mesela atın biri bugün 1400 metre 4 dakikada koşmaktadır, onun vücudu yarın 4 dakikada 1400 metre daha kolay koşabilmek için daha fazla yakıt depolayacak ve dokuda ona göre tamirler olacak. Her nasıl olsa da bu mesafe 2 dakikada koşabilmek için formda olamayacak. Antrenmanda yapmış olduğu iş ata, özellikle 1400 metre 4 dakikada koşabilmek için gereken altyapıyı sağlamıştır. Hızlı bir koşucu için bile faydalı olan yavaş ve uzun mesafeli çalışmalar gerçeğe değiştiremez, hızlı olmak istiyorsanız, hızlı koşmanız gerekir.


3.Glikojen ağır yüklenmeler için depolanmış, kıza vadeli etkili (30 saniye 5 dakika a kadar )bir yakıt türüdür. Glikojen birçok birleşmiş glikoz molekülerinden ibarettir. Kaslardaki glikojen kas yakıt olarak kullanılır karaciğer glikojen kandaki Şeker seviyesi ayarlanmak içindir. Ağır çalışmalarda kullanılan Glikojen, değişim için oksijen ihtiyaç duymamaktadır.

4. Yağ asitler hafif ve uzun çalışmalarda kullanılan yakıtlardır. Yağ asitleri yakıt olarak kullanabilmek için değişiminde oksijen gereklidir.

5. Adenosine Triphosfat (ATP) ve Kreatin Fosfat (CP) kısa (30 saniye veya daha az ) ve ağır yüklemelerde kullanılan yüksek enerji yakıtlardır. Bu birleşenleri genellikle Fosfagen sistemi olarak sıfatlanır. ATP kas hareketler için kullanılan yakıtıdır ve vücudu bunlar yağlar, şekerler (glikoz, glikojen ) ve proteinlerden üretmektedir.

6. Laktik Asit veya Laktat anaerobik çalışmaların bir yan ürünüdür. İdmandan 24 - 48 saat sonrasına kadar Laktatlar kas ağırılar ve kas gerginliklerin nedeni olarak bilinir. Laktik asit kastan kana gönderilir ve bundan sonra karaciğer tarafından temizlenmektedir. Bu iş için oksijen gereklidir ve idman sonunda hafif çalışmalar ile hızlandırılabilir bir işlemdir.

7. Aerobik çalışmalar glikoz ve yağ asitler öncelikli yakıt olarak kullanılan, göreceli hafif çalışmalardır. Adeta, suratlı ve yavaş dörtnal aerobik çalışma tipleridir. Bu çalışmalarda atın nabzı dakikada 150 vuruşu geçmemektedir.

8. Anaerobik çalışmalar yakıt olarak ATP, CP ve glikojen kullanılan uzun süren veya ağır çalışmalar olan idmanlardır. Kısa sprintler ve uzun hızlı dörtnallar anaerobik çalışmalar için örneklerdir bu esnada atın nabzı 150 vuruş dakikada dan daha hızlı atmaktadır.

9. Anaerobik Eşik terimi antrenman esnasında kaslardan kana laktalar akmaya başladığı noktaya tarif etmek için kullanılan terimidir. Atlarda nabzı 150 vuruş dakikada ile sonuçlanan çalışmalar anaerobik eşik olarak ifade edilir gerçeği ata göre anaerobik eşiği 120 – 180lık bir nabzı olarak değişebilir.

10. Yavaş kasılan kas fiberler yüksek oksijen sentez edebilme kapasitesi ve yavaş kasılmalar ile tarif edilmektedir. Bunlar yakıt olarak yüksek miktarda yağ asitler depolamaktadır . Bazen bunlar kırmızı fiberler olarak da sıfatlanmaktalar. Bu fiberler uzun ve hafif ağırlıklı olan çalışmalar için uygundur mesela 80 kilometrelik bir dayanıklılık yarışma için.

11. Hızlı kasılan kas fiberler hızlı bir kasılma kapasitesi ile tarif edilmektedir. Bunların iki sınıf mevcuttur: büyük miktarlar oksijen kullanabilen ve az oksijen kullanabilenler. Bunlar ara ve beyaz fiberler olarak sıfatlanan kas fiberler. Ara fiberler yağ asitler yakıt olarak kullanmaktadır ve kırmızı fiberlere göre daha fazla glikojen sentez edebilmekteler. Beyaz fiberler ana yakıt olarak glikojen kullanmaktalar ve yağ asitleri pek kullanmamaktadır. Hızlı kasılan fiberler ağır ve kısa çalışmalar için uygundur mesela 600 metrelik sprintler 3 kilometrelik bir yarış a kadar.

12. Kas fiber tipi dağıtımı vücudundaki var olan kırmızı, beyaz ve ara fiberlerin dağılımı kastetmektedir. İnsanlardaki kas fiber dağılımın %95 i doğuştan beri beli, atlarda bu dağılımı yüksek bir oranda bu şekilde olduğunu düşünülür.

13. Azami O2H (VO2 Max) basitçe bir bireyin aerobik çalışmalar dayanabilmek için gereken oksijen sentez edebilme oranıdır. H, Hacminin kısaltmasıdır ve O 2 oksijen içindir. O2Hnın anlamı şudur bir bireyin en fazla tüketebileceği oksijen miktarıdır. Farklı ağırlıkta olan bireyleri karşılaştırmak için bu ölçü vücut ağırlıkla beraber ifade edilmektedir. Yüksek bir O2H oran a sahip olan biri daha çok uzun mesafeli çalışmalar için uygundur, düşük bir O2H orana sahip olanlar daha çok kısa ve ağır çalışmalar için uygundur. O2H oranı insanlarda doğuştan beri yüksek oranda belidir.

14. Kas hipertrofi bireyin kas fiberlerin çap genişlemesini kastetmektedir. Yavaş kasılan kas fiberlere göre, hızlı kasılan kas fiberler daha çok (hipertrofiye) genişlemeye yeğlemeli.

15. Kas Hiperplasia kas fiberlerin çoğalmasını kastetmektedir. Hiperplasianin gerçekleşebilmesini ispatlandığına rağmen her bireyi ömür boyunca sahip olabilecek kas fiber miktar ile doğmaktadır. Hiperplasia kas hacmini artıran unsur olarak önemli değildir.


Genel yöntemler

Isınma ve soğutma Bütün atletler için geçerli olan, türü ve yapılacak yarışlara bakmamaksızın, bazı ilkeler aynıdır. Bu ilkeler sadece yapabilirliğini artırmakla yetinmemektedir aynı anda yaralanmaları önlemek ve idmanı neden olan kas acıları azaltmaktalar. İlk düşünülmesi gereken şey ısınmaktır. Isınma çalışmalarda birçok şey amaçlamaktadır. Isınma kasların gevşemesi ve gerilmesiyle beraber kasın daha yüksek bir esnekliği sahip olabilmesini sağlamaktadır. Kasın ısı yükselmesine ile daha çok depolanmış enerjinin sentezi gerçekleşir ve kastaki kan dolaşımı hızlandırır, bununla beraber daha verimli bir oksijen dağıtımı gerçekleşmektedir. Süratli (trist) ,baldıra yumuşama, renvers, travers, lonj çalışmalar ve geri adımlama, ısınma çalışmalar için yardımcı olabilecek örnek ısınma çalışmaların birkaçıdır.
İdmanın sonunda atını soğutmasını gerekir. Birçok çalıştırıcı bunu atı bir yürütme makine takarak veya elde 10 – 15 dakika yürüterek yapmaktadır. Her nasıl olsa da antrenmandan hemen sonra bir soğutma süresi şarttır ( özellikle ağır aerobik çalışmaların sonunda ). Soğutma süresi hafifleyen düşük hızda olan çalışmalardan ibarettir. Mesela biri, atını son süratte birkaç sprint ile çalıştırmışsa, soğutması 1.5 – 2.5 kilometre (km 4 dakikada )arası yavaş dörtnal peşinde 1 kilometre süratli (trist) ve 10 dakika yürütmek den oluşabilir. Daha yavaş çalışmalarda soğutma süresi içerisindeki hız tabi ki daha düşük olması gerekmektedir. Atını soğutmanın arkasındaki mantığı iki boyutludur. Bir, çalışmalardan kalan yan ürünleri (laktat gibi) kaslardan çıkartmaya yardımcı olur. İki, çalışmalara neden olabilecek idman sonrası olabilecek kasılmalar önlemek ve kas acıları azaltmak. Soğutmanın sonunda atı makinede veya elde yürütmek kasılma veya acıları çekmeğe ihtimali daha da azalmak için gereklidir.

Yorgunluk ve sürekli olan yorgunluk
Antrenmanın her aşamasında olabilecek yorulma belirtilerin farkında olabilmesi gereklidir. Ağır çalışmalar veya uzun süreli çalışmalarda kas kasılma için gereken ATP depoları azalmaktadır ve yan ürünleri vücudunda çoğalır. Bu olunca kas yakıtsız kalmıştır veya yan ürünler tarafından zehirlenmiştir. Nedeni hangisine olursa olsun, sonuç, kasın artık gerektiği gibi kasılmamasıdır. Bu noktada, başka, bu hareket için yaratılmamış olan kas gruplar devreye girmektedir. Sonuç olarak at yanlış adımlama başlar ve kendini incitebilmektedir. Bu durumu idman içerisinde çalışmanın ağırlığı bir süre boyunca azaltarak önleyebilmektedir. Atını durdurmak uygun bir yöntem değildir çünkü çalışarak(süratli, trist) devam ederken at daha çabuk kendini gelmektedir. Nabzı dakikada 100 vuruştan aşağı düştükten sonra çalışma devam edilebilir. Son hesaba katılması gereken genel ilke ise sürekli yorgunluk belirtmelerinde nasıl davranması gerektiğidir. İnsan ve at sporcularda kastaki glikojen seviyesinin düşmesi idmanı sınırlandıran faktörü olduğunu ispatlanmıştır. Kastaki glikojen seviyesinin belirli bir noktanın aşağı düşmesi ile çalışmaların seviyesi tutmak mümkün olmuyor. Glikojen depoları tekrar doldurabilmek için yapılmış olan çalışmalarla değişken 26 – 46 saat geçmesi gerekir. Atını hafta da bir, yoğun çalışmalar söz konusu ise daha sık tatil yaptırmak önerilir (Otlak, çalışmadan serbest dolaşmak, ahırda durmamak ve çalışmaması gerektiren hareket edebilecek serbest faaliyetler ).

Antrenman programının içeriği
Yavaş uzun mesafe çalışması (temel çalışma olmaza olmaz ) Herhangi bir anaerobik çalışmadan önce atın aerobik kapasitesi geliştirmesi gerekmektedir. Bu yavaş ve uzun mesafeli çalışmalar ile gerçekleşmektedir (Long slow distance LSD). Bu tür antrenmanlar ata anaerobik çalışmalardan sonra daha çabuk toparlanmasını sağlamakla beraber daha da önemli olan kemik, eklem, tandon ve bağların güçlenmesi sağlamaktadır. Yavaş uzun mesafeli çalışmalar bazen atını ayaklandırmak olarak sıfatlanmaktadır. Bu, anaerobik çalışmalar için sağlıklı bir temel yaratmaktadır. Katılacağı yarışmalara bakmamaksızın bütün atlar yavaş uzun mesafeli antrenman için gereksinim duymaktalar . Bu çalışmaların hızı düşük (trist,yavaş dörtnal)ve uzun süreli olması gerekmektedir . Ana fikir ,nabzı yükseltmek ve birkaç dakika aynı seviyede tutmakla ibarettir . Bunu haftada 5-6 kes ,en az 3-4 hafta boyunca yapılması şarttır . Toplam çalışma mesafesi , ağır yarışlar için çalıştırılacak atlar için daha uzun olmalı , daha hafif olan yarışmalar için daha az dır . Herhangi bir ağır çalışmadan önce at 160 – 300 kilometre yavaş ve uzun mesafeli çalışmaların yapılması gerekmektedir . Bu tür idmanlar arazi gezintiler ,yavaş dörtnal hata oynayarak bile yapılabilir . Ağır idmanlardan önce gereken ön çalışmalar yapılmıyorsa sakat bir ata kavuşmanın kesinlikle beklenir.

İnterval (aralık bırakmak) Antrenman
At idmanda en yeni kavramlardan biri İnterval antrenmandır. Kelime ne kadar uçuk kulağa gelirse de olay aslında çok basit. Bazı çalıştırıcılar farkında olmadan zaten İnterval antrenman uygulamaktadır. İnterval antrenman sporcuyu kısmen toparlamak müsaade eden, hafif çalışma molalar ile aralanmış, yüklenmeler ile ibarettir. İnterval antrenmanın teorisi iki boyutludur. Bir, daha çok iş yapmaya müsaade etmektedir.
İki, yorulmasını, aşamalı ve kontrolü bir şekilde gerçekleştirebilmesini. Özellikle anaerobik çalışmalar için çok uygun olmasına rağmen interval antrenmanı her türlü çalışmaya uyarlanılabilmektedir. Birkaç farklı interval programlara baktıktan sonra farkı daha anlaşılır olacaktır.
Örnek 1: Mesela yarış atın biri 400 metrelik sprintler için idman yapacaktır buna uygun bir antrenman programı böyle görünebilir. 4 x 400m, 26, 24, 22 ve 24 saniyede aralarında nabzı 100 vuruş a kadar düşecek kadar dinlenmeler (trist). Sprintlerden önce bir ısınma süresi ve çalışma den sonra bir soğutma süresi ile idmanı tamamlanır. Bu idman haftada 2-3 defa uygulanabilir ve öteki günlerde sprintlerin yerine hafif dörtnal alabilir.
Örnek 2: Bir western reining atı, yarış den önceki son aşamasındaki hazırlığı şöyle olabilir:
Aralarına 3 er dakikalık toparlama süreler ile 4 kere 8, 9.5, 11 ve 9.5 metrelik kayan duruşlar. tabii ki İdman den önce ısınma ve sonrası soğutma. Bu program haftada 2-3 gün uygulanabilir ve aradaki günlerde arazı gezintiler ile tamamlanabilir.
Bu programların hakkında iki şey anlamanız gerekir. Birincisi at ile herhangi bir çalışma başlamadan önce çalışma programı beli olması gerekir ve atın yapabilirliği içerisinde atçı tarafından uyarlaması gerekmektedir. Hiçbir at ötekini benzemiyor ve yapabilecek iş değişkendir. İkincisi; atı hiçbir zaman ilk yüklenmede son güçte çalışmamaktadır, ağırlı yavaşça ilk iki yüklenmede artırır ve üçüncü yüklenmede son güç beklenir. Dördüncü yüklenme sadece metabolizması hafif fazla yüklenmesini için kullanılır. Ana fikir şudur, atı artan yüklenmeler ile yeteri kadar çalıştırmak ve bir sonraki interval antrenmanda aynı iş daha kolay yapabilmek için gereken temeli yaratmaktır. Bu yöntemi “aşamalı yüklenme” (İnterval) olarak bilinmektedir.

Uyarı

İnterval antrenman başarılı uygulayabilmek için çalıştırıcının birkaç şeyin farkında olması gerekmektedir.
Çalışmaları abartmayın. Herhangi bir gün atı öngörülen programı yapamıyorsa veya çalışmanın ortasında hedeflenen zamanlar yetişemiyorsa sonuçları feci olacaktır. Anaerobik antrenmanlarda çalıştırıcı çok ince bir çizgi üzerinde yürüdüğüne anlaması gerekir. İlk aşamalarda alışagelmiş çalışmalardan yavaşça atını interval antrenmana alıştırması şarttır. Atçının, atın yapabilirliği hissedebilmesini, eşsiz bir yetenektir. Bir interval antrenman harfiyen uygulamak genellikle bir felaket ile sonuçlanır, binici atın sınırların farkında olması gerekir.

Kaynak:

Physical Conditioning of the Equine Part I: Concepts of Equine Exercise Physiology
Cooperative Extension Service • Division of Agricultural Sciences and Natural Resources No. 3983
Don R. Topliff Associate Professor, Animal Science David W. Freeman Extension Equine Specialist

Pin It